Gryka, zwana inaczej czarną pszenicą, podstawa wyżywienia europejskich chłopów w średniowieczu i bardzo ważny składnik pożywienia aż do pierwszej wojny światowej, obecnie ma niewielkie zastosowanie w kuchni w Europie.
Gryka zwyczajna to roślina uprawna, dwuliścienna z rodziny rdestowatych. Zaliczana jest do grupy roślin zbożowych ze względu na podobny skład chemiczny oraz sposób uprawy. Ze względu na wysoką wartość żywieniową warto zwrócić szczególną uwagę właśnie na grykę. Jej nasiona zawierają dużą ilość białka, która waha się w granicach od 11% do 16%, skrobię (60-84%), tłuszcze (ok. 2-3%), witaminy (głównie B1, B2, P, PP), kwasy organiczne (np. jabłkowy, cytrynowy), związki mineralne jak żelazo, fosfor, wapń, cynk, miedź, bor, nikiel, jod, kobalt oraz niewielkie ilości cukrów (ok. 0,5%). Białko zawarte w gryce charakteryzuje się wysoką jakością i według badań, stanowi aż ponad 80% wartości żywieniowej białka jaja kurzego, które uznawane jest za białko wzorcowe o składzie aminokwasowym najbardziej optymalnym dla potrzeb organizmu człowieka. Badania dowiodły, że 100 g kaszy gryczanej dostarcza człowiekowi wystarczającą ilość aminokwasów takich, których organizm ludzki nie jest w stanie syntetyzować, aby pokryć na nie w pełni zapotrzebowanie. I co jest bardzo ważne nie zawiera glutenu. Może więc znaleźć się w jadłospisie osób chorych na celiakię, czyli nietolerancję glutenu, a także wszystkich osób, które mają jakiekolwiek stany zapalne w organizmie. Ponieważ roślina ta powoduje złagodzenie stanów zapalnych. Mimo dobrze poznanych właściwości odżywczych gryki, jest ona wciąż niedoceniana przez konsumentów i jej spożycie wśród Polaków jest stosunkowo niskie.
Zalety gryki stają się oczywiste od razu po zasianiu:
Gryka ma właściwość „otwierania” ziemi i oczyszczania jej z chwastów bez użycia preparatów chemicznych.
Gryka naturalnie wzbogaca glebę w fosforany. Co z kolei pozwala uniknąć używania nawozów chemicznych, a co za tym idzie, zanieczyszczania rzek i wód zaskórnych. Gryka jest czułym fitodetektorem do wykrywania pozostałości herbicydów w glebie i ma znaczenie w ekotoksykologii. Z wielu względów, zaliczana jest do roślin ekologicznych. W małym stopniu jest porażana przez choroby i szkodniki. Patrząc na grykę z botanicznego punktu widzenia to nie jest ona zbożem, lecz pseudozbożem, jak komosa i amarantus. Ma też właściwości zmniejszające populację niektórych bakterii w ziemi.
I wreszcie, gryka stanowi bardzo lubiane przez pszczoły źródło nektaru. Pszczoły ją uwielbiają i robią z niej jeden z najlepszych gatunków miodu – miód gryczany. Z 1 ha plantacji gryki można uzyskać do 220 kg miodu. Co ciekawe, gryka to nie tylko cenne nasiona, ale także niezwykle miododajne kwiaty i lecznicze ziele.
Zbierana podczas kwitnienia roślina posiada w swoim składzie bardzo cenną rutynę -witaminę P, która ma właściwości rozszerzające naczynia krwionośne. Zawarta w preparatach wykonanych na bazie ziela gryki witamina P ułatwia leczenie takich chorób jak miażdżyca i nadciśnienie, a także wspomaga leczenie jaskry oraz żylaków.
Uwielbiają ją ludy azjatyckie, gdyż to z niej wytwarza się bardzo smaczny makaron japoński, zwany soba. W Europie Wschodniej i w Rosji robi się z niej kaszę.
Z dietetycznego i kulinarnego punktu widzenia gryka ma kilka zalet.
W krajach gdzie spożywa się grykę, a nie pszenicę jest znacznie mniej problemów z nadwagą a także z cukrzycą i nowotworami. Zawiera więcej błonnika rozpuszczalnego, działa zatem korzystnie na jelita. Gryka jest dużo łatwiej trawiona przez organizm człowieka niż pszenica. Co jest bardzo ważne roślina ta zawiera bardzo dużo fenoli oraz przeciwutleniaczy. W składzie jej ziaren znajduje się od dwóch do dwunastu razy więcej fenoli, przeciwutleniaczy oraz flawonoidów niż w ziarnach pszenicy, jęczmienia, żyta oraz owsa.
Warto poznać w tej sytuacji kulinarną tradycją, która przez całe wieki była podstawą żywienia wielu pokoleń. Warto też poznać różne rodzaje dań, które można przygotować z gryki.